Συνέντευξη με την ειδικό στην εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς Beth Morley

15 Feb

Written By Λαμπρινή Παπαφώτη & Ιωάννα Μοσχολίδου

meta-kinisi: Ποιο είναι το υπόβαθρό σου και το αντικείμενό σου;

BM: Εργάζομαι στον τομέα των συγκοινωνιών εδώ και σχεδόν επτά χρόνια. Σπούδασα ζωολογία και στη συνέχεια εργάστηκα σε προγράμματα διαχείρισης αποβλήτων και ανακύκλωσης για πολλά χρόνια. Αρχικά, διαχειριζόμουν προγράμματα ανακύκλωσης σε πόλεις του Ηνωμένου Βασιλείου. Αργότερα, άρχισα να ασχολούμαι όλο και περισσότερο με εκπαιδευτικές και επικοινωνιακές δράσεις, μιλώντας με τους πολίτες για τη σημασία της ανακύκλωσης και της μείωσης των απορριμμάτων μας. Για πολύ καιρό η εργασία μου αφορούσε την πρακτική εφαρμογή της επιστήμης της ψυχολογίας και την επικοινωνία με τοπικές κοινότητες. Στη συνέχεια, εργάστηκα σε μία μη κυβερνητική οργάνωση που επικεντρώνεται στα οφέλη του παιχνιδιού, όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες.

Κατέληξα στα συγκοινωνιακά αρχικά τυχαία, επειδή η Cenex, μια συμβουλευτική εταιρεία έρευνας, έψαχνε ένα άτομο με ικανότητες και εμπειρία στην επικοινωνία και σε συμμετοχικές δράσεις με πολίτες. Η Cenex ιδρύθηκε ως το πρώτο κέντρο αριστείας για τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα και κυψελών καυσίμου στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2005. Αρχικά ήταν κρατικός οργανισμός και στη συνέχεια μετατράπηκε σε αυτόνομο, μη κερδοσκοπικό οργανισμό. Πολλές ομάδες εντός του οργανισμού αποτελούνται από μηχανικούς και αναλυτές δεδομένων. Αυτή τη στιγμή ηγούμαι της ομάδας “Human Insights”. Η ομάδα μου εφαρμόζει την κοινωνική και συμπεριφορική επιστήμη στις μεταφορές και ενσωματώνει τον ανθρώπινο παράγοντα στην ανάπτυξη τεχνολογιών και καινοτομιών που στοχεύουν στην κλιματική ουδετερότητα. Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα έργα, αυτήν την περίοδο εκπαιδεύουμε σε θέματα ηλεκτροκίνησης άτομα που εργάζονται στην εταιρεία παραγωγής ενέργειας της Κένυας. Επίσης, μελετάμε πώς οι στάσεις λεωφορείων μπορούν να γίνουν πιο ευχάριστα μέρη, προσελκύοντας περισσότερους ανθρώπους στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ειδικά στην επαρχία. Μεγάλο μέρος της δουλειάς μου εξετάζει το πώς μπορούμε να μοιραστούμε τα μέσα μετακίνησης και τις υποδομές μεταφορών για να βελτιστοποιήσουμε τη χρήση τους.

Όταν ξεκίνησα να δουλεύω στη Cenex, συνειδητοποίησα ότι ο τομέας των συγκοινωνιών είναι συναρπαστικός και ότι οι μεταφορές επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής μας. Ενώ εργαζόμουν στη Cenex, ολοκλήρωσα επίσης ένα μεταπτυχιακό πάνω στην ψυχολογία και την εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς για να ενισχύσω την πρακτική μου εμπειρία με το αντίστοιχο θεωρητικό υπόβαθρο.

meta-kinisi: Οι συγκοινωνιολόγοι – ειδικά στην Ελλάδα – είναι συνήθως μηχανικοί ή προέρχονται από επιστήμες όπως τα οικονομικά. Πώς επηρεάζει τη δουλεία σου σε καθημερινή βάση η τόσο πολυδιάστατη εργασιακή σου εμπειρία;

Υπάρχουν δύο πτυχές σε αυτό. Πρώτον, υπάρχει η προσωπική διάσταση: «έχω εξελιχθεί, έχω ακολουθήσει πράγματα που μου αρέσουν και έχω καταλήξει σε κάτι που με ενθουσιάζει». Πιστεύω πως όταν ξεκινάς την καριέρα σου χωρίς απαραίτητα να έχεις ένα ξεκάθαρο προορισμό, αλλά αντιμετωπίζεις κάθε θέση ως ευκαιρία μάθησης για την επόμενη, δε θα καταλήξεις σε μια δουλειά που δεν σε ενδιαφέρει. Δεύτερον, σε ό,τι αφορά την εργασία μου, στην εταιρεία στην οποία εργάζομαι αναγνωρίζουμε τη σημασία του να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερες οπτικές. Όσο πιο ετερογενής είναι μια ομάδα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να αποφύγει φαινόμενα όπως η ομαδική σκέψη και να προσεγγίσει τα προβλήματα από πολλαπλές πλευρές. Είναι πραγματικά σημαντικό να φέρνουμε φρέσκες ιδέες, και να αμφισβητούμε το status quo και τον τρόπο με τον οποίο γίνονται τα πράγματα συνήθως.

meta-kinisi: Θεωρείς ότι οι άλλοι δέχονται θετικά αυτές τις διαφορετικές οπτικές ή κάποιοι δεν έχουν διάθεση να αμφισβητήσουν τις απόψεις τους;

BM: Νιώθω τυχερή που εργάζομαι σε μια εταιρεία όπου οι προκλήσεις αρέσουν σε όλες και όλους. Γενικά όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι εκτιμούν τις διαφορετικές απόψεις. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διαθέτουμε κι εμείς τις αναγκαίες επικοινωνιακές δεξιότητες, ώστε να μπορούμε να αμφισβητούμε τις οπτικές των άλλων με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο. Το γεγονός ότι δεν είμαι μηχανικός ή δεν έχω κάποιο άλλο τυπικό υπόβαθρο συγκοινωνιολόγου, με οδηγεί συχνά στο να κάνω ερωτήσεις όταν δεν καταλαβαίνω κάτι, αλλά στη συνέχεια διαπιστώνω ότι πολλοί άλλοι άνθρωποι στο δωμάτιο σκεφτόταν το ίδιο με εμένα! Στους ανθρώπους δεν αρέσει να φαίνονται και να αισθάνονται ανόητοι, οπότε ακόμα και αν δεν είναι σίγουροι για κάτι, δε ζητούν διευκρινίσεις. Όμως, κάποιες φορές, όταν ζητάς από κάποιον ή κάποια να εξηγήσει κάτι και δυσκολεύεται, αυτό δείχνει την ανάγκη να επανεξετάσει το πρόβλημα από την αρχή.

meta-kinisi: Γιατί πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά στο σχεδιασμό των μεταφορών;

BM: Δυσκολεύομαι λίγο να απαντήσω σε αυτό, γιατί η απάντηση μοιάζει αυτονόητη. Το σύστημα μεταφορών, στην ουσία, έχει σκοπό να επιτρέπει στους ανθρώπους να πηγαίνουν όπου θέλουν και χρειάζονται. Η ψυχολογία ερευνά τι σκέφτονται οι άνθρωποι, πώς συμπεριφέρονται και γιατί. Επομένως, αν θέλουμε το σύστημα μεταφορών να πετυχαίνει τους στόχους του, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τις ανάγκες, τις συνήθειες και τα κίνητρα των ανθρώπων, καθώς αυτοί αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας του. Υποθέτω ότι μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι όταν μιλάμε για εμπορευματικές μεταφορές, τότε δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε τον ανθρώπινο παράγοντα. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι μέρος του συστήματος των εμπορευματικών μεταφορών. Στην πραγματικότητα, η ψυχολογία πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν σε κάθε σύστημα που περιλαμβάνει τους ανθρώπους. Οι μεταφορές δεν υπάρχουν σε απομόνωση· υπάρχουν επειδή οι άνθρωποι θέλουν να μετακινηθούν. Ο λόγος που χρειαζόμαστε αυτοκίνητα, λεωφορεία και τρένα είναι, τελικά, επειδή εξυπηρετούν ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες.

meta-kinisi: Με βάση την εμπειρία σου, τι κάνει τους ανθρώπους να αλλάζουν τον τρόπο μετακίνησής τους;

BM: Μέσω της συμπεριφορικής επιστήμης κατανοούμε ότι δεν είναι σωστό να βλέπουμε τους ανθρώπους ως μία ομοιογενή ομάδα. Υπάρχουν πολλοί τύποι ανθρώπων, συμπεριφορών και αλλαγών. Δεν μπορούμε να λέμε ότι το "α" ωθεί όλους τους ανθρώπους να κάνουν το "β". Η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του τρόπου που αυτή αλλάζει, απαιτεί να εστιάσουμε σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, να αναλύσουμε τι κάνουν, τι θα θέλαμε να κάνουν διαφορετικά και να καταλάβουμε τι θα μπορούσε να τους παρακινήσει προς αυτή την αλλαγή. Δεν υπάρχει μία και μοναδική λύση. Ωστόσο, η κατανόηση των λόγων για τους οποίους οι άνθρωποι δεν αλλάζουν τον τρόπο που μετακινούνται είναι το πρώτο βήμα για την επίτευξη της αλλαγής. Το κλειδί είναι η αναγνώριση και η άρση των εμποδίων που αποτρέπουν τους ανθρώπους από το να μετακινηθούν με βιώσιμα μέσα μεταφοράς. Μερικές φορές, το εμπόδιο είναι απλό, όπως η έλλειψη πρόσβασης σε ένα μέσο μεταφοράς. Για παράδειγμα, αν δεν υπάρχει λεωφορείο που να εξυπηρετεί, τότε πολύ απλά αυτό δεν είναι επιλογή μετακίνησης. Άλλες φορές, το εμπόδιο βρίσκεται στις αντιλήψεις και στην ταυτότητα των ανθρώπων: στο πώς αντιλαμβάνονται τι “πρέπει" να κάνουν ή στο πώς βλέπουν τον εαυτό τους. Ένα μεγάλο μέρος του πως μετακινούμαστε έχει να κάνει με τις συνήθειές μας. Ακόμα και αν προσθέσουμε ένα νέο δρομολόγιο μέσων μαζικής μεταφοράς, με φθηνό εισιτήριο, και το προωθήσουμε ως μία ελκυστική εναλλακτική, η δύναμη της συνήθειας μπορεί να αποτελέσει ισχυρό εμπόδιο. Γι’ αυτό, ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία που έχουμε για να ωθήσουμε τους ανθρώπους να αλλάξουν το πως μετακινούνται είναι να διαταράξουμε τις συνήθειές τους.

meta-kinisi: Ποια είναι η ατομική και η θεσμική ευθύνη για τη στροφή προς τις βιώσιμες μετακινήσεις;

ΒΜ: Θεωρώ πως η ατομική ευθύνη είναι πολύ μικρότερη από αυτό ακούμε συνήθως να λέγεται. Αναφέρθηκα νωρίτερα στα λεωφορεία. Η πρόσβαση στο λεωφορείο προϋποθέτει μια εθνική πολιτική που τα υποστηρίζει και κατάλληλη χρηματοδότηση που αντιστοιχεί στις ανάγκες των πολιτών. Τίποτα από αυτά δεν είναι μέρος της ατομικής ευθύνης. Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που πρέπει να έχουν γίνει πριν επιλέξει ένας άνθρωπος να πάρει το λεωφορείο. Στη Cenex ασχολούμαστε πολύ τελευταία με τη συστημική σκέψη και προσπαθούμε να κάνουμε όλο και περισσότερους ανθρώπους να καταλάβουν πως υπάρχουν πολλά επίπεδα στην στροφή από τις μεταφορές που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα προς τις μεταφορές με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Σε αυτά περιλαμβάνονται και το κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, και δε νομίζω πως κάνουμε αρκετά για να αλλάξουμε το πως αυτά είναι σήμερα και να επηρεάσουμε την κουλτούρα και τους κοινωνικούς κανόνες γύρω από το αυτοκίνητο.

meta-kinisi: Πώς μπορεί η συμπεριφορική επιστήμη να μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης και χρησιμοποιήσουμε αυτό το μήνυμα για να κάνουμε τους ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο που μετακινούνται;

ΒΜ: Η έρευνα έχει δείξει πως μηνύματα που κάνουν τους ανθρώπους να αγχώνονται ή να νιώθουν τύψεις και φόβο για τις επιλογές τους δεν αρκούν για να τους κάνουν να αλλάξουν τις επιλογές τους. Η συμπεριφορική επιστήμη όμως μπορεί να μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε τη σημασία και τα πλεονεκτήματα του να αλλάξουμε πως μετακινούμαστε και έτσι να πετύχουμε πιο γρήγορα τους στόχους σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Καταλαβαίνω πως οι άνθρωποι ανησυχούν και πως τα δεδομένα δείχνουν πως η κλιματική κρίση είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Ωστόσο, ούτε μηνύματα που κάνουν τον κόσμο να πανικοβάλλεται, ούτε το να λέμε πως η κλιματική κρίση δεν αφορά τις προσωπικές μας επιλογές βοηθάει. Έχουμε δει τα τελευταία 20 χρόνια πως και οι δύο αυτές προσεγγίσεις έχουν οδηγήσει στην αδράνεια. Πάντα προσπαθώ να είμαι θετική και αισιόδοξη και πιστεύω πως με τις ήδη διαθέσιμες τεχνολογίες υπάρχουν λόγοι να είμαστε θετικοί και θετικές για αυτά που είναι εφικτό να καταφέρουμε.

meta-kinisi: Έχεις κάποια καλά ή κακά παραδείγματα εφαρμογής της συμπεριφορικής επιστήμης στις μεταφορές;

ΒΜ: Ζω στο Νότινγχαμ της Αγγλίας όπου πριν μερικά χρόνια άλλαξαν τα ονόματα όλων των διαδρομών των λεωφορείων και το πως απεικονίζονται χρωματικά στους χάρτες. Έτσι, έγινε πιο εύκολο να καταλαβαίνεις ποιο λεωφορείο χρειάζεται να πάρεις. Έπειτα, έβαλαν οθόνες που δείχνουν σε πραγματικό χρόνο την ώρα άφιξης των λεωφορείων σε κάθε στάση. Όταν αυτή η πληροφορία είναι έγκυρη, ξέρεις πόση ώρα χρειάζεται να περιμένεις και μπορείς με βάση αυτό να πάρεις με σιγουριά αποφάσεις για το πως θα μετακινηθείς. Ίσως να μην είναι προφανές, αλλά αυτές οι αλλαγές είναι βασισμένες στη συμπεριφορική επιστήμη. Προέρχονται από το ότι έχουμε καταλάβει πως ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι δεν παίρνουν το λεωφορείο είναι γιατί δεν μπορούν να είναι σίγουροι πότε θα έρθει και αν γενικά είναι αξιόπιστο. Μέτρα που δίνουν στους ανθρώπους αυτή τη σιγουριά – ότι περιμένουν στη σωστή στάση, το σωστό λεωφορείο που θα έρθει στη σωστή ώρα - κάνουν την εμπειρία πολύ πιο ευχάριστη και είναι έτσι πολύ πιο πιθανό να ξαναπάρει το λεωφορείο κάποιος ή κάποια που το χρησιμοποιεί για πρώτη φορά. Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα εφαρμογής της συμπεριφορικής επιστήμης στις μεταφορές, όπου χρησιμοποιείται για να αφαιρέσει γνωστά εμπόδια στην αλλαγή συμπεριφοράς.

Υπάρχουν πολλά κακά παραδείγματα γύρω από τη φόρτιση των ηλεκτρικών οχημάτων. Μόνο τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τον ανθρώπινο παράγοντα και τις ανάγκες των χρηστών του οχήματος να λαμβάνονται υπόψιν, πέρα από το τεχνολογικό κομμάτι. Για παράδειγμα, γιατί οι φορτιστές δεν έχουν αναπτυχθεί έτσι ώστε να μη χρειάζεται αποσπώμενο καλώδιο για τη φόρτιση; Το καλώδιο αυτό είναι βαρύ και πρέπει να το κουβαλάμε σε κάθε αυτοκίνητο και να βγαίνουμε έξω από το όχημα για να το φορτίσουμε. Από την άποψη της ευκολίας χρήσης, αυτό δεν είναι καθόλου καλό.

meta-kinisi: Ένα από τα ζητήματα που έχουμε εντοπίσει στην Ελλάδα είναι πως δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα σχετικά με το πως μετακινούνται διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και, γενικότερα, περιορισμένη έμφαση σε θέματα ισότητας και συμπερίληψης στις μετακινήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο πως θα έλεγες πως θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε να αντιμετωπίζουμε τα συγκοινωνιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι διαφορετικές ομάδες και να προτείνουμε λύσεις που είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους;

ΒΜ: Μου λέτε πως δεν υπάρχουν δεδομένα αλλά ο λόγος που δεν υπάρχουν είναι γιατί υπάρχει ελλιπής αναγνώριση πως αυτά τα δεδομένα πρέπει να συλλεχθούν. Εκεί βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος. Πώς πείθεις τους ειδικούς ότι αυτό είναι κάτι με το οποίο πρέπει να ασχοληθούν; Αναφέρατε νωρίτερα πως οι περισσότεροι και περισσότερες συγκοινωνιολόγοι είναι μηχανικοί. Υπάρχουν πολλές συμπεριφορικές αλλαγές που πρέπει να συμβούν στον τομέα των μεταφορών. Μας απασχολεί πολύ το πως να αλλάξουμε τη συμπεριφορά των πολιτών αλλά πρέπει να ξεκινήσουμε με τους ανθρώπους που μελετούν τις μεταφορές, φτιάχνουν τις συγκοινωνιακές μελέτες και τα μοντέλα, και λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν το πως μετακινούμαστε. Στη Cenex έχουμε κάνει πολλή δουλειά με το ταμείο χρηματοδότησης υποδομών φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων της Βρετανικής κυβέρνησης, το οποίο υποστηρίζει οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης στην εγκατάσταση φορτιστών σε δρόμους οικιστικών περιοχών. Παράλληλα, υπάρχει και χρηματοδότηση για την ενίσχυση της ικανότητας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, που τους επιτρέπει να προσλάβουν περισσότερους ανθρώπους και να εκπαιδεύσουν το προσωπικό τους. Χρειαζόμαστε μεγαλύτερη έμφαση και επένδυση στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των συγκοινωνιολόγων. Όταν συμβεί αυτό, τότε μόνο θα αρχίσουμε και να συλλέγουμε τα κατάλληλα δεδομένα, και να αρχίσουμε ουσιαστικά να λαμβάνουμε υπόψιν πως μπορούμε να αλλάξουμε πως μετακινούνται οι άνθρωποι. Δεν βλέπω όμως πως μπορεί να γίνει αυτό χωρίς μια ισχυρή εθνική πολιτική. Μεμονωμένα άτομα και μικρές ομάδες μπορεί να πιέζουν για αλλαγή, αλλά αυτή θα είναι πολύ δύσκολη αν η πίεση προέρχεται μόνο από λίγους ανθρώπους του κλάδου χωρίς κάποια θεσμική υποστήριξη.

meta-kinisi: Τι σε κάνει ευτυχισμένη και τι σε απογοητεύει περισσότερο στη δουλειά σου;

ΒΜ: Χαίρομαι πολύ να δουλεύω με τους διάφορους συνεργάτες και τις συνεργάτιδές μου, όχι μόνο από τη Cenex, αλλά και εξωτερικούς. Για παράδειγμα, στο έργο για το σχεδιασμό των στάσεων λεωφορείου που ανέφερα νωρίτερα δουλεύουμε με μια εταιρεία αρχιτεκτόνων και με έναν δήμο. Όταν έχουμε συναντήσεις για το έργο, όλα τα άτομα έρχονται με πολλές ιδέες, όμως δέχονται και κριτική πάνω σε αυτές. Μου αρέσει αυτή η δημιουργία νέων ιδεών και μου αρέσει και όταν γίνονται πράξη. Χαίρομαι όταν βλέπω κάτι να πηγαίνει από τη σύλληψη στην υλοποίηση.

Αυτό που με απογοητεύει είναι όταν βλέπω να γίνονται αναθέσεις έργων και να ξοδεύονται χρήματα σε πράγματα που δεν αξίζουν, μόνο και μόνο γιατί «έτσι γινόταν πάντα τα πράγματα». Αυτή η τακτική συνήθως προσθέτει δουλειά που δεν προσφέρει ουσιαστική πρόοδο στην αντιμετώπιση προβλημάτων. Ως σύμβουλοι, δουλεύουμε με τους πελάτες μας και συζητάμε πως μπορούμε να διαμορφώσουμε τη δουλειά μας με τον πιο αποδοτικό τρόπο, αλλά αυτό συχνά δεν είναι εύκολο να γίνει σε μεγάλα έργα.