Τι είναι οι βιώσιμες μετακινήσεις; (μέρος 1ο)
Σε αυτό το άρθρο και στο επόμενο γράφουμε σε μορφή ερωταπαντήσεων κάποιες βασικές πληροφορίες και θέσεις μας για τις βιώσιμες μετακινήσεις.
1. Τι είναι η βιωσιμότητα και τι σχέση έχουν με αυτή οι μετακινήσεις;
Ίσως ο πιο δημοφιλής ορισμός της βιωσιμότητας (που αναφέρεται συχνά και ως βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη) δημιουργήθηκε το 1987 από τα Ηνωμένα Έθνη και περιγράφεται ως ένας τρόπος να εξυπηρετούμε τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να περιορίζουμε την ικανότητα των μελλοντικών γενιών να εξυπηρετήσουν και αυτές τις δικές τους ανάγκες. Η βιωσιμότητα συνήθως αναλύεται σε τρεις άξονες: περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική.
Ο όρος βιώσιμη κινητικότητα (ή βιώσιμες μετακινήσεις) έγινε δημοφιλής στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σε συνέχεια της γενικότερης συζήτησης για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Φυσικά προϋπήρχαν συζητήσεις για τα προβλήματα στις μεταφορές, όμως η βιώσιμη κινητικότητα ως συνολική προσέγγιση αναφέρεται σε ένα εναλλακτικό σύστημα μετακίνησης που δεν είναι σχεδιασμένο με επίκεντρο το αυτοκίνητο, αλλά με επίκεντρο τον άνθρωπο.
2. Τι κάνει τα συστήματα μεταφορών που έχουμε τώρα μη βιώσιμα;
Πολλές έρευνες – αλλά και η ίδια η εμπειρία των ανθρώπων – επιβεβαιώνουν τις αρνητικές συνέπειες που έχει ένα σύστημα μεταφορών με επίκεντρο το αυτοκίνητο. Μεταξύ αυτών είναι η κυκλοφοριακή ρύπανση, η οποία προκαλεί εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο παγκοσμίως.
Επίσης, εκτιμάται πως περίπου 1,19 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο σε κυκλοφοριακά δυστυχήματα, με τα τροχαία να είναι η πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως στις ηλικίες 5-29. Ενδεικτικά, το 2022 στην Ελλάδα 654 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία, 664 τραυματίστηκαν βαριά και 11.961 τραυματίστηκαν ελαφριά.
Ακόμη, η κυριαρχία του αυτοκινήτου στο χώρο, λόγω κίνησης αλλά και στάθμευσης, κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη μετακίνηση με άλλα μέσα, όπως το ποδήλατο, ενώ πολύ συχνά δημιουργεί απαγορευτικές συνθήκες για τις μετακινήσεις ατόμων με αναπηρία.
Παράλληλα, άνθρωποι που δεν έχουν αυτοκίνητο, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων ανήκει σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, μετακινούνται λιγότερο και αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια στην πρόσβαση σε βασικές ανάγκες όπως η εργασία, η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη.
Όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκαλείται από τα αυτοκίνητα είναι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την καύση βενζίνης και πετρελαίου. Ο τομέας των μεταφορών είναι υπεύθυνος για περίπου ένα τέταρτο όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως, και οι εκπομπές του συνεχίζουν να αυξάνονται κάθε χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, εκπομπές από τις μεταφορές χωρίζονται περίπου ως εξής:
· 70% προέρχεται από τις οδικές μεταφορές (περισσότερες από τις μισές από αυτές προέρχονται από ιδιωτικά αυτοκίνητα),
· 1% από τους σιδηρόδρομους,
· 11% από τη ναυτιλία,
· 12% από τα αεροπλάνα, και
· 6% από άλλες μορφές μεταφορών.
3. Τι θεωρούμε βιώσιμη κινητικότητα;
Σε γενικές γραμμές, βιώσιμα θεωρούνται τα μέσα μαζικής μεταφοράς, το ποδήλατο, και η πεζή μετακίνηση γιατί μπορούν να αντικαταστήσουν διαδρομές που γίνονται με το αυτοκίνητο εκπέμποντας πολύ λιγότερα καυσαέρια κατ’ άτομο ή και καθόλου. Τα μέσα αυτά γενικά θεωρούνται και ασφαλέστερα, πιο ισότιμα και πιο φιλικά προς το δημόσιο χώρο.
Επίσης, στις βιώσιμες μεταφορές συχνά συμπεριλαμβάνονται και τα μέσα που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα ή χρησιμοποιούν μικρότερες ποσότητες σε σχέση με ένα συμβατικό όχημα, όπως για παράδειγμα τα υβριδικά και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Ακόμα, βιώσιμοι θεωρούνται και τρόποι μετακίνησης που δεν βασίζονται στο ιδιωτικό αυτοκίνητο, όπως για παράδειγμα όταν άτομα επιλέγουν τη συνδρομή σε μια υπηρεσία βραχείας ενοικίασης αυτοκινήτου (carsharing) αντί για την αγορά ενός ιδιωτικού οχήματος. Βιώσιμη επιλογή θεωρείται και η μη μετακίνηση, όπως για παράδειγμα η τηλεργασία.
Βέβαια, όπως και σε άλλες χρήσεις του, ο όρος «βιώσιμα» χρησιμοποιείται συχνά για μέσα που στην πράξη δεν έχουν σημαντικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά ή οικονομικά οφέλη. Για παράδειγμα τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ενώ δεν εκπέμπουν άερια του θερμοκηπίου κατά την κίνησή τους, χρησιμοποιούνε μπαταρίες λιθίου, που η εξόρυξή του δημιουργεί μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές σε πολλές περιοχές του κόσμου. Επίσης, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι ακριβά και άρα όχι προσβάσιμα σε όλα τα άτομα.
Τέλος, τα βιώσιμα μέσα ή οι υποδομές τους δεν εφαρμόζονται πάντα με βιώσιμο τρόπο. Για παράδειγμα, συχνά λεωφορεία και τρένα δεν είναι προσβάσιμα και δεν εξυπηρετούν τα άτομα με αναπηρία, ή κακοσχεδιασμένοι ποδηλατόδρομοι δημιουργούν προβλήματα σε ανθρώπους που περπατούν.
4. Τι ρόλο παίζει η τεχνολογία στη βιώσιμη κινητικότητα;
Στη meta-kinisi θα δείξουμε πως κάθε τόπος, αλλά και κάθε άνθρωπος, έχουν διαφορετικές ανάγκες μετακίνησης. Έτσι, οι κατάλληλες λύσεις σε κάθε περίπτωση μπορούν να διαμορφωθούν μόνο με τη βαθιά κατανόηση του τοπικού πλαισίου και αναγκών. Με βάση αυτό, η τεχνολογία μπορεί να παίζει μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο σε κάθε συνθήκη.
Θα αναλύσουμε το ρόλο συγκεκριμένων τεχνολογιών σε επόμενα άρθρα, ωστόσο, η εμπειρία και η έρευνα έχουν δείξει επανειλημμένα πως μόνο η τεχνολογία, οποιουδήποτε είδους, δεν αρκεί για να λύσει τα σύνθετα προβλήματα γύρω από τις μετακινήσεις. Η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο αλλά όχι μια λύση από μόνη της, παρόλο που πολύ συχνά παρουσιάζεται να είναι έτσι. Για παράδειγμα, μια νέα τεχνολογία συχνά απαιτεί την αποδοχή ανθρώπων και τη δημιουργία νέων κανόνων και νόμων για να λειτουργήσει.
Επίσης, πιστεύουμε βαθιά πως δεν μπορούμε να περιμένουμε κάποια νέα τεχνολογία που θα έρθει για να διορθώσει τα προβλήματα στις μεταφορές. Αντίθετα, θεωρούμε πως τα εργαλεία που χρειαζόμαστε είναι ήδη εδώ, ίσως με πολύ συγκεκριμένες εξαιρέσεις, και μπορούνε να εφαρμοστούν άμεσα. Μάλιστα, αυτή η προσδοκία για μελλοντικές τεχνολογίες είναι και επικίνδυνη γιατί μας κάνει να πιστεύουμε πως μπορούμε να συνεχίσουμε να μετακινούμαστε χωρίς καμία αλλαγή στις συνήθειές μας. Είναι μια δικαιολογία που αποσπά την προσοχή από το γεγονός ότι για να έχουμε μετακινήσεις που είναι συμβατές με τους στόχους για το κλίμα και κοινωνικά δίκαιες, χρειάζονται συστημικές αλλαγές στο πόσο και πως μετακινούμαστε σήμερα.
Οδόφραγμα τοποθετημένο από το Δήμο της Βαρκελώνης στην Carrer de Sants για την πεζοδρόμησή της κάθε σαββατοκύριακο. Μετάφραση από τα Καταλανικά: “Ανοίγουμε δρόμους. Όπου δεν περνάνε αυτοκίνητα, συμβαίνουν πολλά πράγματα.” Βαρκελώνη - Ισπανία, Μάιος 2024.